PinoyAbrod.net

Iyan sa itaas ang katagang sinabi raw ng brodkaster at host na si Ariel Ureta sa ere noong Martial Law ng diktador na si Ferdinand Marcos noong dekada 1970. Paglalaro umano ito mula sa islogan ng Martial Law na “Sa ikauunlad ng bayan, disiplina ang kailangan.” Dahil sa birong ito, ayon sa kuwentu-kuwento sa panahong wala pang social media, pinakulong ng diktador si Ureta at pinagbisikleta raw bilang parusa.

Siyempre, sabi ni Ureta sa isang panayam noong 2019, hindi ito totoo. Hindi niya sinabi ang katagang iyan sa ere, at hindi siya naparusahan dahil dun. Kinuwento niya ito sa isang kapwa brodkaster sa GMA-7 (nasa programang Twelve O’Clock High siya sa ABS-CBN bago pinasara ni Marcos ang huli nang ideklara ang batas militar). Kuwento niya, may batang nagkamali raw sa islogan ni Marcos. Iyung “disiplina” ginawang “bisikleta.” Kumalat ito, hanggang umabot sa Makalanyang, na aniya’y nairita sa biro kaya nagpakalat din ng fake news na kinulong daw nila si Ureta at pinarusahan ng pagbibisikleta — para magtanim ng takot sa mga tao na huwag gawing biro ang diktador at ang islogan niya.

* * *

Parang bumabalik tayo sa sitwasyong ito, hindi ba? Puwersahang tinanggal muli sa ere ang ABS-CBN. Mistulang batas militar ang nilagdaan ni Pangulong Duterte na Anti-Terrorism Act of 2020. Host pa rin si Ureta sa isang programa sa Dos. At ginagamit ang coronavirus disease-2019 (Covid-19) para idikdik ang ayon sa gobyerno’y disiplinang gusto nito — huwag umangal at sumunod na lang sa mga pulis, militar at awtoridad. Parang gulong ng bisikleta na paikot lang ang kasaysayan.

Sa totoo lang, hindi na nga disiplina ang kailangan. Bisikleta nga. Dahil sa pagbabawal ng gobyerno sa mayor na mga pampublikong transportasyon sa panahon ng general community quarantine (GCQ), biglang umusbong ang pagbibisikleta bilang mayor na porma ng transportasyon ng mga manggagawa patungo ng trabaho. Di uunlad ang bayan sa pagbibisikleta, pero kahit papaano’y maitatawid ang pangangailangan ng mga manggagawa sa transportasyon.

Tila naobliga ang National Task Force on Covid-19 at Metro Manila Development Authority (MMDA) na sa salita’y suportahan ang pagbibisikleta ng mga manggagawa. Pero bukod sa makipot at walang-proteksiyong “bike lane” daw sa EDSA na ginawa nito (hindi pa buong EDSA), walang malinaw na plano para sa imprastraktura na magsusuporta sa pagbibisikleta ang gobyerno. Kahit kaunting proteksiyon sa bike lanes ng EDSA, wala. Pana-panahon ang balita ng aksidente ng mga siklistang manggagawa sa EDSA. At iyung grupo pa ng mga bike advocates na gumawa ng sariling DIY imprastraktura sa Commonwealth Avenue, pinagbantaan pa ng MMDA na kakasuhan o pagbabayarin.

Noong nakaraang linggo, isang balita ang nagbigay-lawaran sa kung ano ang aktitud ng gobyerno sa pandemya at pagbibisikleta. Nabalita noon ang paghuli sa isa pang brodkaster at mamamahayag na si Howie Severino dahil saglit niyang binaba ang kanyang face mask para uminom matapos ang pagbibisikleta. Matapos mahuli, pinadalo siya sa isang seminar hinggil sa Covid-19 — ang mismong sakit na dinanas at nalampasan na niya noong Marso. Nanghuhuli ang mga pulis at awtoridad sa ngalan ng paglaban sa sakit — kahit pa hindi nito ginagawa ang matagal nang panawagang libreng mass testing sa populasyon na sinasabi ng mga eksperto na unang hakbang para masugpo ang Covid-19. 

May ordinansa raw kasi sa Quezon City na bawal ang walang face mask. Sa parehong lungsod, sa mga nagbibisikleta — mga nagdidiskarte ng sariling transportasyon kasi ipinagkait sa kanila ang mga jeepney — pinagbabawal na rin ngayon ang walang helmet. Multa hanggang kulong ang parusa, katulad ng di-pagsuot ng mask. Tulad ng pagpapaubaya (o pagpapabaya?) ng gobyerno sa mga Pilipino na tugunan ang pandemya (“mag-mask kayo, manatili sa bahay, magkuwarantina”), ganun din ang aktitud nito sa mga manggagawang nagbibisikleta. Parang sinasabi: Kayo lang, hindi ang gobyerno, ang may responsabilidad na harapin ang pandemya. Ang tungkulin lang ng gobyerno, manita at manghuli. 

* * *

Sa totoo lang, dapat naman talagang suportahan ang pagbibisikleta bilang isang moda ng transportasyon sa bansa. Sa maraming pag-aaral ng mga urban planner at eksperto sa transportasyon, sinasabing mahalagang bahagi ang pagbibisikleta sa dapat sana’y pagpaplano ng gobyerno sa mga lungsod para maging mas maka-kalikasan at mabawasan ang carbon emissions. Papainit na ang mundo, may climate change, at malaking bahagi sa paglaban dito ang pagtungo sa mga moda ng transportasyon na di naglalabas ng maruming usok (tulad ng mga kotse) o kaya’y nagbabawas ng usok, sa kalikasan.

Siyempre, bahagi ng sinasabing “intermodality” ng isang tunay na maka-kalikasan, episyente at abot-kayang mass transport sa bansa. Isipin mo: Nakatira ka sa Rizal o Cavite. May pampublikong tren (di tulad ng LRT o MRT na pinatatakbo at pinagkakakitaan ng malalaking dayuhang kompanya) na masasakyan mula rito hanggang EDSA. Dala mo ang folding bike mo. Mula sa estasyon ng tren sa EDSA, maaari kang mag-bike papunta sa lugar-trabaho. O kung walang bike o di kaya magbisikleta, may rapid bus transit (na pampubliko at di pribado) na maaaring masakyan papuntang trabaho. Bilang polisiya, hinihikayat dapat ng gobyerno na huwag nang gumamit ng pribadong sasakyan tulad ng kotse. Siyempre, mahihikayat lang ang private car owners na huwag gamitin ang sasakyan nila kung episyente o mabilis, malinis at abot-kaya ang intermodal na pampublikong transportasyon.

Sa mga lungsod tulad ng Los Angeles sa California, USA, at Beijing sa China, at siyempre, Kamaynilaan, malaking problema ang trapiko. Tinuturo ng maraming pag-aaral na ang paglaganap ng pribadong sasakyan ang dahilan ng trapikong ito. Kung may imprastraktura para sa pampublikong transportasyon ang lungsod at bansa (tulad halimbawa ng Amsterdam sa The Netherlands o Copenhagen sa Denmark na tinaguriang mga “Mecca” ng pagbibisikleta), tiyak na walang trapiko. Gaganda ang kalidad ng hangin sa mga lungsod na ito (LA, Beijing at Manila ang ilan sa may pinakamalupit na polusyon sa hangin).

Mahalagang bahagi nga ang pagbibisikleta sa pagpapaunlad sa kalidad ng buhay ng mga tao sa lungsod. Siyempre, maisasakatuparan lang ang magandang mass transport sa bansa kung maganda ang ekonomiya, hindi lang ng iilang elite at dayuhan sa bansa, kundi ng mayorya, lalo na ng manggagawa. Nangangailangan ng tunay na repormang agraryo na magpapalaya sa mga magsasaka para mapaunlad ang kanayunan. Kailangan ng pambansang industriyalisasyon na magpapaunlad sa batayang mga industriya na kailangan ng bansa para mapaunlad ang mga imprastraktura at serbisyo-publiko, at mabigyan sapat at nakabubuhay na trabaho ang mga manggagawang Pilipino. Kasama sa industriyalisasyon ang pagdebelop ng industriya ng bisikleta, na dapat ay may suporta ng gobyerno.

Lahat nang ito, pangarap pa lang na ipinaglalaban ng mga progresibo. Samantala, araw-araw, makikita ang laksa-laksang manggagawa, nagbibisikleta, sinusuong ang trapiko at panganib ng mga kalsada ng Kamaynilaan, para lang makapagtrabaho at makakuha ng kakarampot-na-ngang suweldo. Hindi biro ang gumising ng alas-tres ng umaga, umalis sa bahay sa Rizal, Laguna o Cavite nang alas-kuwatro, magbisikleta hanggang makarating sa lugar-trabaho sa Kamaynilaan. Disiplina iyun ng manggagawa. Kailangan nilang gawin ito dahil walang silbi sa kanila ang gobyerno — panahon man ng naunang diktador o ng bagong usbong.

Disiplina nga ba ang kailangan? Mayroon na tayo niyan. Sa ikauunlad ng bayan? Rebolusyon ang kailangan.

Maagang nagtipun-tipon ang mga empleyado ng ABS-CBN sa bakuran ng Commission on Human Rights sa Quezon City noong umaga ng Hulyo 6 para maghanda sa kanilang karaban patungong Batasang Pambansa.

Mahalaga ang kanilang pagkilos noong araw na iyon. Posibleng ito kasi ang isa sa mga pinakahuling pagdinig, mula ng nagsimula noong Mayo, ng Kamara hinggil sa pagbibigay ng legislative franchise ang naturang media network.

Nakataya ang kinabukasan ng mahigit 11,000 empleyado ang mawawalan ng trabaho kung hindi muling magbibigay ang Kongreso ng prangkisa sa ABS-CBN. Ayon sa manedsment ng naturang estasyon, maaaring magsimula ang tanggalan sa trabaho ngayong Agosto kung hindi ito makabalik sa ere.

Mahigit 40 sasakyan, na may bihis ng kulay pula, berde at asul na mga lobo at lasso, lulan ang naturang mga empleyado, kasama ang iba’t ibang grupong tagasuporta, ang umarangkada mula Commonwealth Avenue patungong Batasan Road. “Ibalik ang ABS-CBN!”, “Defend Press Freedom!” at “Renew ABS-CBN Franchise!” ang ilan sa panawagang dala-dala ng mga kalahok sa pagkilos.

Pinulitika?

Kung tatanungin si Bayan Muna Rep. Ferdinand Gaite, “politically motivated” ang pagtutol ng kanyang mga kasamahan sa Kamara sa pagbibigay ng prangkisa sa ABS-CBN.

“Sa pananaw ng blokeng Makabayan, dapat tapos na ang diskusyon, napakahalatang iba na ‘yung talagang layunin sa usapin ng franchise. Imagine, sa ibang franchise bills, lumalagpas yan, isang araw pasado yan sa komite, ni hindi na pinag-uusapan pagdating sa plenaryo. Pero alam na natin politically motivated ang pagblock sa franchise ng ABS-CBN,” ani Gaite.

Umaasa siya na ito na sana ang huling sesyon ng pagdinig ng komite. Pero posible ring mapatagal pa ito. Pabalik-balik umano ang talakayan sa mga paglabag ng naturang network na ayon sa kanya’y wala hindi naman mapatunayan.

Lagpas sampung sesyon na ang idinaos ng Committee on Legislative Franchise and Public Accountability mula noong Mayo. Dito, tinalakay ang diumano’y mga paglabag ng naturang network – usapin ng citizenship ni Eugenio Gabriel “Gabby” Lopez III, chairman emeritus ng ABS-CBN, ang mga paglabag sa karapatan ng mga manggagagawa at ang pagiging makaisang-panig (“biased”) daw nito.

Isa sa pangunahing tatalakayin ng natitirang sesyon ay ang pagiging “bias” daw ng ABS-CBN noong 2016 eleksiyong pampangulo. Matatandaang inamin mismo ni Pangulong Duterte na masama ang kanyang loob sa network dahil sa “bias” at panggagantso daw nito sa di-pag-ere ng ilang pampulitikang patalastas niya noong kampanya. Bago matapos ang 2019, hinikayat din ng pangulo na ibenta na lang ng ang ABS-CBN naturang estasyon bago mapaso ang prangkisa nito dahil aniya, “mag-renew kayo, ewan ko lang kung may mangyari diyan.”

Lalo pang naging malinaw ang papel ng Palasyo sa pagpapasara sa ABS-CBN nang magsampa ng quo warranto petition sa Korte Suprema si Solicitor General Jose Calida noong Pebrero na kalauna’y ibinasura din ng naturang korte. Napabalita rin na “itinulak” ni Calida ang National Telecomunications Commission upang maglabas ng cease and desist order laban sa naturang network noong May 5 na nagpawalambisa ng prangkisa nito.

Atake sa malayang pamamahayag

Para sa mga nagsusulong ng pagpapasara ng ABS-CBN, hindi raw ito usapin ng pagsikil sa kalayaan sa pamamahayag. Usapin daw ito ng pagpapatupad lang ng batas. Dahil paso na umano ang prangkisa, antimano’y kailangan nitong tumigil sa pag-ere.

Pero ayon sa National Union of Journalists of the Philippines (NUJP), pinapatunayan ng mga huling pahayag ni Anakalusugan Rep. Mike Defensor na ito nga’y usapin ng malayang pamamahayag.

Sa programa ng One News noong Hunyo 25, sinabi ni Defensor: “Pabayaan mo iyong shows na non-political. Katulad nung reklamo nung isang kasama ko, naka-air na naman sila, tinira si ganito, tumira si ganyan, o one-sided iyong paglabas ng issue. Iyong news ang nagiging problem as of now.”

“Salamat, Rep. Mike Defensor sa pagkumpirma sa kung ano ang alam ng lahat pero pilit pa ring itinatanggi ng gobyerno at mga alipores nito: na ang pagpapasara sa ABS-CBN at ang sirkus sa mga pagdinig sa Kamara hinggil sa prangkisa ng network ay totoong usapin ng malayang pamamahayag,” ayon sa NUJP.

Puna pa ng grupo, bakit pinapahintulutan ng mga opisyal ng committee on good government and public accountability ang pagpapatanggal ng watchdog component ng ABS-CBN bilang susing mekanismo sa pagtitiyak ng good governance and accountability? Anila, paglabag ito sa Article 1, Sec. 2 ng Broadcast Code ng Kapisanan ng mga Brodkaster sa Pilipinas na nagsasaad na ang balita’y magiging bahagi ng arawang programa ng isang estasyon. Dapat din ilaan ang hindi bababa sa 30 minuto ng arawang pagprograma.

Karaban ng mga sasakyan para sa pagsuporta sa prangkisa ng ABS-CBN sa Commonwealth Avenue, Quezon City patungong Batasan Pambansa Complex ng Kamara noong Hulyo 6. Neil Ambion

Apela sa Kamara

Hiniling naman ang NUJP na ibigay na ang prangkisa ng ABS-CBN dahil mas kapaki-pakinabang ang patuloy nitong operasyon.

“Naniniwala kami na ang ABS-CBN ay dapat mabigyan ng oportunidad na maitama ang mga kamaliang hayagang inaamin at ipinapangakong itama. Umaapela kami sa Kamara, partikular sa mga miyembro ng dalawang komite na gamitin ang kanilang pagpapakumbaba at ang kabutihan para sa kapanan hindi lang ng mga may-ari ng kompanya kundi ng libo-libong mga empleyado, kasama ang mga journalist at media workers,” ani Raymund Villanueva, deputy secretary general ng NUJP.

Gayundin, nanawagan si Rep. Gaite sa kanyang mga kasamahan sa Kamara: “Dapat tanggalin ang ganitong bias, be as objective as possible. We appeal urgently, pagpasyahan na, iconsolidate o i-adopt na ang proper bill para sa legislative franchise ng ABS-CBN.”

Mahirap maitatwa ito ng kasalukuyang administrasyon, ngunit lumalabas na huli ang Pilipinas sa pagpapatupad sa mga hakbangin upang labanan ang pandemyang Covid-19.

Matatandaan na noong katapusan ng Enero 2020, unang dumating sa atensiyon ng mga mamamayan ang tungkol sa panganib na bunga ng virus na ito nang iutos ni Pangulong Duterte ang pagkaroon ng travel ban sa mga nanggagaling sa Wuhan, China. Pagkaraan ng ilang araw, pinalawak ang travel ban na ito upang masakop ang buong China.

Ngunit hanggang dito lang ito at hindi pa sinimulan ng administrasyong Duterte ang kanyang ginagawa sa ngayon upang labanan ang paglaganap ng corona virus.

Sa madaling sabi, ang mass testing, physical distancing, at paggamit ng face masks ay hindi pa pinairal noon. Naiwanan tayo ng bansang Singapore, Taiwan, Vietnam at Hongkong sa bagay na ito.

Noong Pebrero 2020 ay nagawa pa ngang magsalita ng Pangulo na walang dapat katatakutan sa mga nangyayari.

Ngunit nang dumating ang Marso 9 ay dineklara ni Duterte ang isang State of Public Health Emergency dahil sa Covid-19. Sinabi ng World Health Organization (WHO) na kailangan ang mass production ng mga testing kits bilang panlaban sa pandemic na ito.

Ganumpaman, sinabi ng ating Department of Health (DOH) noong Marso 20 na hindi pa kailangan ang mass testing noong panahong iyon.

Noong Abril 14 lang nagsimulang mag-expanded targeted testing ang DOH. Dahil sa kakulangan ng mga gamit ay hindi nito naabot ang target na 8,000 bawat araw. Kailangan pang umabot ang Mayo para makamit ito.

Samantala, noong Marso 16 ay dineklara ng adminis-trasyon ang enhanced com-munity quarantine (ECQ) sa Metro Manila at sa buong Luzon naman noong Marso 17. Sa ECQ, pinatigil ang mga public transportation, sarado ang commercial establishments, mga eskuwelahan at mga pabrika, at mahigpit na pinanatili sa kanilang mga tahanan ang mga mamamayan.

Dahil sa pagtigil sa mga trabaho, bagsak ang ekonomiya ng bansa. Ang Gross Domestic Product natin noong unang quarter na lumaki ng 6.7 porsiyento ay maaring bumagsak na lamang sa 3.4 % sa mga darating na panahon. Tinatanyang hindi bababa sa 7 milyong Pilipino ang mawawalan ng kanilang mga trabaho ngayong taon.

Pero hindi lang ito ang dapat nating ikabahala.

Dapat rin natin pansinin na ang pinapairal na programa ng administrasyong Duterte laban sa Covid–19 ay isa sa pinakabrutal sa buong mundo.

Imbes na bigyan ng solusyon ang pandemya bilang isang suliraning pangkalusugan, solusyong-militar ang sagot rito ng pamahalaang Duterte .

Ang Task Force sa Covid-19 na binuo ni Duterte upang manguna sa pagbibigay solusyon sa problemang ito ay pinamumunuan ng mga dating opisyal ng militar kung saan ang kanilang oryentasyon ay bigyan ng kaparusahan ang mamamayan upang matugunan ang isang pampublikong problema sa kalusugan.

Libu-libong pulis at militar ang nagbantay sa mga checkpoint at nag-aaresto ng sinumang pinaghinalaang lumalabag sa mga regulasyon sa ECQ.

Dahil dito, ang United Nations mismo ang nagbigay ng babala sa Pilipinas tungkol sa paglabag nito sa karapatang pantao kaugnay ng pagpatigil sa Covid-19.

Binanggit ni UN High Commissioner for Human Rights Michelle Bachelet sa Geneva noong Abril 27 na ang kapulisan at iba pang security forces sa bansa ay gumagamit ng hindi kailangang puwersa upang mapasunod ang publiko mga patakaran sa lockdown at curfew.

Mukhang may batayan ang sinasabing ito ng United Nations.

Sa Old Balara, Quezon City, halimbawa, ay isang 13-taong bata ang paulit-ulit na pinalo ng baton sa kanyang likuran ng isang pulis dahil sa paglabag sa quarantine laws ng utusan ito ng kanyang ina na bumili ng suka sa tindahan.

Sa Sito San Roque sa Quezon City naman, 21 mamamayan ang inaresto dahil sa paglabag sa quarantine protocols at illegal assembly. Pero ayon sa mga saksi, napunta sa kalsada ang mga hinuli dahil sa balitang may mamimigay sa kanila ng pagkain.

Sa Parañaque naman, ang mga lumabag sa quarantine ay pinaupo ng kapulisan sa mga plastic na silya sa ilalim ng mainit na araw.

Mas masahol ang ginawa sa mga lumabag sa quarantine sa Sta. Cruz, Laguna. Ikinulong sila sa kulungan ng aso!

Ginagamit din nila ang Cybercrime Law para bawalan ang karapatang malayang magpahayag sa social media.

Halimbawa, noong Marso 27, inaresto si Juliet Espinosa, isang guro sa General Santos sa salang inciting to sedition kahit walang warrant dahil sa sinabi niya sa Facebook na dapat lang ireyd ng gutom na mga mamamayan ang isang gym kung saan nakalagay ang mga gamit pang-ayuda.

Noong Abril 6, nagpost ang editor ng campus paper ng University of the East tungkol sa mahinang reaksiyon ng pamahalaan tungkol sa Covid-19. Tinakot siyang sampaan ng online libel hanggang napilitan siyang humingi ng tawad sa barangay.

At paano natin makakalimutan ang kaso ni Ronnel Mas, isang guro sa Dagupan na hinuli ng NBI kahit walang warrant dahil sa nilagay niya sa kanyang post na di umano ay magbibigay siya ng P50-Milyong pabuya sa sinumang papatay kay Pangulong Duterte? Halatang nagbibiro siya pero hinuli siya ng NBI.

Kasunod din dito ang pag-aresto nang wala ring warrant sa isang construction worker sa Boracay dahil nagpaskil din na diumano’y dudoblehin niya ang pabuya sa sino mang makakapatay sa Pangulo.

Nasundan pa ito nang pag-aresto kahit walang warrant kay Reynaldo Orcullo, isang salesman sa Agusan del Norte, dahil sa pagtawag sa Pangulo na buang o baliw sa social media.

Maalaalang noong Abril 28 lamang ay sinabi ng Pangulo sa telebisyon na ang sinumang Pilipinong hindi kuntento sa kanyang trabaho ay may karapatang murahin siya dahil siya’y empleyado lamang ng gobyerno.

Ganumpaman, natuloy ang mga pang-aarestong nabanggit kahit ito’y walang kaukulang warrant of arrest galing sa isang hukom.

Ito’y paglabag sa karapatang pantao. Sinasabi sa ating Rules of Court na maaari lang arestuhin ang isang tao kung may warrant of arrest na inilabas ang hukuman.

Kapag wala pang warrant of arrest, hindi siya maaaring arestuhin maliban lang kung: (1) gumagawa siya ng kasalanan o nagtatangkang gumawa ng kasalanan sa harap ng taong umaresto sa kanya, (2) may isang kasalanan na ginawa at may sapat na batayan para sabihing siya ang gumawa nito, o (3) isa syang tumakas na bilanggo mula sa lugar kung saan siya naka-detine.

Sang-ayon ang mga human rights group tulad ng Free Legal Assistance Group (FLAG) at National Union of People’s Lawyers (NUPL) sa bagay na ito.

Ayon naman sa Philippine National Police (PNP), umabot na sa 41,000 katao ang naaresto at mahigit 120,000 na ang pinapagpaliwanag dahilan sa paglabag sa ECQ.

Malinaw na ang pandemyang Covid-19 ay ginawang dahilan ng administrasyong Duterte upang ipatupad ang panibagong paglabag nito sa karapatang pantao ng bawat Pilipino.

Magpapatuloy ito hangga’t hindi tayo nagsasalita, mga kasama.

Halos apat na buwan nang nagtitiis ang maraming mamamayang Pilipino sa para sa kanila’y di-sapat na tugon ng rehimeng Duterte sa pandemyang coronavirus disease-2019 (Covid-19).

Tatlong bagay ang idinadaing nila. Una, ang kawalan ng sapat na tugon-medikal sa isang krisis-medikal tulad ng pandemya.

Gaano man kadalas itambol ni Presidential Spokesperson Harry Roque, ng Department of Health, ng mga miyembro ng National Task Force on Covid-19 (NTF-Covid) at Inter- Agency Task Force on Emerging Infectious Diseases (IATF-EID), na nagtatagumpay na raw ang bansa laban sa Covid-19, araw-araw itong napapabulaanan ng papataas na bilang ng nagkakasakit at nagiging positibo sa tests para sa Covid-19. Hindi nagtatagumpay ang rehimen, at ang bansang pinamumunuan nito, at bagkus ay lumalala pa ang sakit habang pilit na ibinabalik sa “(bagong) normal” ang pang-ekonomiyang buhay ng bansa.

Kasalungat nito ang ilang pahayag ni Pangulong Duterte at Roque mismo. Sinabi kamakailan ni Roque na nasa kamay na raw ng mga mamamayan ang responsabilidad para labanan ang pandemya. Ito’y dahil obligado na raw silang buksan ang ekonomiya ng bansa. Ibig sabihin, kung patuloy na tumataas ang bilang ng nagkakasakit, kasalanan ito ng mga mamamayan at hindi ng gobyerno. Ang tanging dahilan lang kung bakit patuloy ang pagkalat ng sakit ay dahil “pasaway” ang mga mamamayan — hindi sumusunod sa social distancing, hindi nagma-mask.

Pero malinaw na hindi ito totoo. Makikita sa kalsada, sa mga komunidad ng mga maralita, sa pampublikong transportasyon na bumalik na, sa bawat bahay, madalas pa ring nasusunod ang mga protokol sa pag-iwas sa pagkalat ng Covid-19.

Kung gayon, ano ang dahilan ng lalong pagbilis ng pagkalat? Malinaw, dahil ito sa pagbukas ng rehimeng Duterte sa ekonomiya nang hindi nagpapatupad ng libreng mass testing. Itinatanggi pa nga ni Roque na kailangan ng mass testing. Sabi pa niya, bahala na ang pribadong sektor na paigtingin ang testing, kasi ang gagawin lang ng gobyerno ay “expanded targeted testing.”

Pero ano nga ba ang sinasabi ng World Health Organization at halos lahat (maliban na lang sa mga tagasuporta ng rehimen tulad ni Dr. Edsel Salvana) ng eksperto? Kailangan ang testing sa lahat ng sintomatiko, bulnerable, frontliners, at may direktang kontak sa mga positibo (kahit walang sintomas). Kailangan ng agresibong contact-tracing. Malinaw sa datos mismo ng DOH na kulang na kulang pa ang naabot ng testing para malaman ang aktuwal na pagkalat ng Covid-19 sa bansa. Sa paraan lang na ito mas epektibo at siyentipikong makakapagbuo ng plano para mapigilan ang pagkalat pa.

Tama lang na nanawagan na ang ilang mamamayan, kabilang ang dating Social Welfare Sec. Judy Taguiwalo (na tagapagsalita na ngayon ng Citizens’ Urgent Response to End Covid-19 o CURE Covid), sa Korte Suprema na makialam na at ideklarang may konstitusyonal na obligasyon ang rehimeng Duterte na magsagawa ng libreng mass testing.

“No work, no pay, no job — wala lahat.”

Ayon kay Melvin Cacho, 27, Overseas Filipino Worker (OFW) sa Thailand, ito ang kalagayan ng karamihang nagtatrabaho sa ibang bansa ngayong panahon ng coronavirus disease 2019 (Covid-19).

“Di ko na kaya…Hindi ko na po alam ang gagawin ko dito sa Thailand. Hindi na ako makakain, di man lang ako makauwi sa Pinas,” kuwento pa niya.

Mas malamang kaysa hindi na may kaanak tayong OFW na nawalan ng trabaho tulad ni Melvin ngayong pandemya. Walo sa 10 pamilyang Pilipino ang may kaanak na nagtatrabaho sa labas ng bansa. Taya ng Migrante International, mayroong 200,000 OFWs na istranded sa iba’t ibang bahagi ng mundo – nawalan ng trabaho.

Noong Hunyo, inasahan ang pagbalik ng 42,000 o higit pang OFW sa bansa dahil sa kawalan ng trabaho. Ayon mismo sa DOLE, maaari pang lumobo ito nang 100,000. Maliit pang bilang, dahil ayon sa Migrante KSA (Saudi Arabia), may 200,000 nang Pilipino ang mawawalan na ng trabaho sa pagsasara ng mga negosyo roon.

Ayudang bitin, dagdag-singilin

Maraming kuwento ng kalunus-lunos na buhay ng OFWs sa ibang bansa, bukod pa sa kawalan ng pera at kuwarantina. Sa Saudi, nangangalahig na ng basura ang mga OFW para lang may makitang makakain. May mga nagpakamatay na.

Nangako ng ayuda ang gobyerno sa kanilang programang Abot-Kamay ang Pagtulong ng Department of Labor and Employment (AKAP DOLE). Dito, makakakuha dapat ng ayudang P10,000 ang mga OFW na nawalan ng trabaho – sa ilang piling bansa. Kaya naman nanawagan sana ang Migrante na isama ang higit 100 bansa (kasama ang Thailand) sa 29 bansang inisyal na inilista ng gobyerno na mabibiyayaan ng ayuda.

Samantala, sa gitna ng pandemya, nitong Abril 22, inilabas ng Philippine Health Insurance Corporation ang PhilHealth Circular No. 2020- 0014.

Nakasaad sa naturang sirkular na lahat ng OFW na may sahod na P10,000 hanggang P20,000 ay kailangang magbayad ng tatlong porsiyento sa Phil- Health ng taunang sahod nila. May inisyal na bayad ding P2,400 sa unang pagpasok ng OFW bilang miyembro ng PhilHealth.

Umalma rito, siyempre, ang mga OFW, kabilang na ang Migrante, na nangalap ng mga pirma ng mga migrante sa isang online petition para mapatigil ang paniningil – sa panahon pa ng malawakang kawalan ng trabaho at sa panahon ng pandemya.

VIP daw?

Ipinagyayabang din ng administrasyon na may VIP treatment daw ang mga OFW sa kanilang pag-uwi sa bansa – hanggang sa mga probinsiya. Pero pinabubulaaanan ito ng mga nakauwi na sa bansa. Marami sa kanila na tumuloy sa kuwarantina ang may nasabi ukol sa kawalan ng serbisyong medikal lalo na ng testing kung positibo sila sa Covid-19, psychosocial services, maging pampinansyal na ayuda.

Nang nakalabas na sa kuwarantina, patuloy ang kanilang kalbaryo. Marami ang nakitang natulog sa pasilyo ng Ninoy Aquino International Airport, sa Villamore Airbase, at sa mga kalsada malapit sa paliparan, pabalik sana sa kanilang mga probinsiya pero di pa makaalis.

Tanggalan sa gobyerno

Sa dami ng mga Pilipino, sa dami ng kailangang paglingkuran ng mga kawani ng gobyerno lalo na sa panahon ng Covid-19, dapat mas marami pang kinukuhang empleyado ang gobyerno.

“Pero mas lalo tayong nagbabawas (ng kawani),” sabi ni Roxanne Fernandez, kontraktuwal na empleyado ng National Anti-Poverty Commission (NAPC), presidente ng Contract of Service Employees Association (Cosea) at tagapagsalita ng Kawani Laban sa Kontraktwalisasyon (Kalakon).

Matapos ideklara ang enhanced community quarantine (ECQ) sa Kamaynilaan, naglabas ang Department of Budget and Management (DBM) ng National Budget Circular (NBC) No. 580, o ang Adoption of Economy Measures in Government Due to the Emergency Health Situation, noong Abril 12. Galing ang legal na basehan nito sa RA 11469 or the Bayanihan Act of 2020 na nagbigay ng emergency powers kay Pangulong Duterte na maglikom ng pondo para sa government’s efforts laban sa Covid-19.

Malaki ang tatabasin ng sirkulo sa badyet – sa mismong badyet na pinagkukuhanan ng sahod ng Contract of Service (COS) at Job Order (JO) employees. Ayon sa Section 4.1 ng Circular, “35% of programmed appropriations under the FY 2020 General Appropriations Act (GAA) shall no longer be available for release effective April 1, 2020. Likewise, at least 10% of the released allotments to covered entities under Section 2 hereof for Maintenance and Other Operating Expenses (MOOE) and Capital Outlay shall no longer be available for obligations.”

Nangangahulugan ito ng ibayong tanggalan sa hanay ng mahigit 700,000 kawaning kontraktuwal.

Pagpihit ng mga ahensiya

Paliwanag ni Fernandez, karamihan ng mga kontrata ng mga di-regular na mga kawani ay natapos na nitong Hunyo 30.

May mga ahensiya ng gobyerno na ang nagbago ng kanilang planong pampinansiya para sumunod sa memorandum. Kasama na rito ang Department of Social Welfare and Development (DSWD), ang ahensiyang may pinakamaraming empleyado at pinakamaraming kontraktuwal.

Sinabi na ng ahensiya na nag-iisip itong magtabas ng pondo sa ilang community-based na programa at serbisyo tulad ng Kapit-Bisig Laban sa Kahirapan (Kalahi) at Sustainable Livelihood Program (SLP), at mangangahulugan rin ng layoffs sa mga kawani nito. Naglabas na rin ng katulad na memorandum ang Development Academy of the Philippines (DAP).

Binatikos ni Santiago Dasmariñas, pambansang presidente ng Confederation for Unity, Recognition and Advancement of Government Employees (Courage), ang administrasyong Duterte na nag-utos – batay sa Bayanihan to Heal as One Act – ng pagtatapyas ng badyet ng mga ahensiyia para raw sa Covid-19.

“Bakit hindi hayaan na lang ang mga ahensiya ng gobyerno na i-realign ang mga pondo nila batay sa pinlano at aktuwal na pangangailangang pangkalusugan at pang-ekonomiya ng mga manggagawa ng mga ahensiya at publiko tulad ng libreng mass testing at treatment, sapat na quaranting facilities at livelihood assistance? (Bakit hindi ito gawin) sa halip na isakripisyo ang seguridad at kagalingan ng mga manggagawa at pangangailangan ng publiko?” sabi pa ni Dasmariñas.

Sa kabilang banda, aniya, hindi pa rin lubusang napapakita ng administrasyon kung saan nagamit ang mahigit P200 bilyong pondo para sa Covid-19.

Dugtong pa niya na wala namang kongkreto, komprehensibo at sistema-tikong plano ang gobyerno upang tugunan ang pandemya. “Paano natin ngayon sinasabing walang sapat na pondo?” tanong niya.

Isa ang business process outsourcing (BPO) sa mga industriyang nagpatuloy ng operasyon sa Kamaynilaan noong enhanced community quarantine (mula sa community quarantine) dahil sa coronavirus disease-2019 (Covid-19), noong Marso. Inter- Agency Task Force on Emerging Infectious Disease (IATF-EID) pa ang nag-anunsiyo noong Marso 16 na “lahat ng BPO ay mananatili ang operasyon” kahit ECQ.

Sa unang tingin, parang mapalad ang mga manggagawa sa BPO kumpara sa milyun-milyong “no work, no pay” na mga manggagawang nawalan o tumigil ang trabaho dahil sa lockdown.

Pero samu’t saring perwisyo’t pagsasamantala pa rin ang kanilang nararanasan, bukod pa sa panganib na makakuha ng Covid-19.

Buhay o trabaho?

Sa lockdown sa Luzon at sa ibang parte ng bansa, nailagay sa mahirap na sitwasyon ang BPO workers: Isasalang ba nila ang buhay dahil sa panganib ng Covid-19 o mananatili sa bahay pero walang sasahurin o baka masipa pa sa trabaho?

“Nakakagalit na sa gitna ng krisis, ang mga ordinaryong tao kasama ang aming mga kapwa-manggagawa sa industriya ng BPO ay iniiwang desperado sa maaaring mga pagpilian. Sa aktuwal, ito’y isang walang-pagpipiliang sitwasyon dahil kailaman namin mabuhay,” ani Mylene Cabalona, presidente ng BPO Industry Employees Network (BIEN).

Sa unang mga araw ng lockdown, malaking bilang pa rin ng mga manggagawa na inobligang pumasok sa site. Dahil suspendido sa ECQ ang pampublikong transportasyon, pahirapan ang pagpasok. “Ang mga manggagawang hindi makapasok ay napipilitang gamitin ang kanilang limited leave credits para maseguro na magkakaroon sila ng kita dahil sa kalakhan ng mga kumpanya ay nagpapatupad ng no work, no pay scheme,” ani Cabalona.

Work from home

Di rin awtomatiko sa mga kompanya ang work-from-home na iskema noong ECQ. Ani Julie (di-tunay na pangalan), empleyado sa kompanyang Task Us, bago ang lockdown ay nag-email na sa mga empleyado ang kanilang chief executive officer na nagsabing di-posible ang work-from-home dahil umano sa “security purposes”. Pero ilang araw bago ipatupad ang lockdown, laking gulat ni Julie na inaprubahan na ng manedsment na makapagtrabaho sila sa kanilang bahay.

Pero ayon sa BIEN, hindi lahat ng kompanya ay nagpahiram ng kagamitan at internet services para makapag-work-from-home ang kanilang mga empleyado. Ani Cabalona, may ilang kompanya na nagpahiram lang ng computer habang ang iba nama’y nagbibigay lang ng internet allowance at bahala na ang empleyado sa gagamiting computer.

Ilang araw bago ang lockdown, sinubukan umano maghanap ni Julie ng mahihiramang laptop. Aniya pa, Marso 19 na nang makuha niya ang ipinahiram na kagamitan ng kompanya. Pero marami siyang kasamahang matagal bago nadeliber ang kagamitan mula sa opisina. “’Yung iba, inabot na nang isang buwan matapos ang lockdown bago napadalahan ng equipment.”

Isa pa sa problema ni Julie noong panahong iyon ang matutuluyang bahay na may istableng internet. Kinailangan pa niyang makituloy sa bahay ng kasamahan sa Maynila dahil walang internet connection sa kanilang bahay sa Quezon City. At dahil walang electricity at internet allowance mula sa kompanya, nag-aambag si Julie sa bayarin ng tinutuluyang bahay na hinuhugot sa kanyang sahod. Nakatatlong lipat na siya ng tinuluyang bahay mula Marso hanggang nitong Hunyo.

Sa kaso naman ni Itoy (di-tunay na pangalan), nagtatrabaho sa Inspiro, araw-araw siyang pumapasok sa opisina, kahit ECQ. Aniya, mayroong P300 na hazard pay (ipinatupad lang noong ECQ), libreng pananghalian at shuttle service, sa piling pickup point, para sa mga pumapasok sa opisina. “Kaya naman pala nilang ibigay ang mga ito, hinintay pang magkaroon ng pandemya.”

Sabi pa ni Itoy, hirap sila sa pagsalo sa trabaho ng ibahindi nakakapasok. “Inoobliga ang iba na pumasok, pero dahil ‘di na rin kaya sa pangamba sa kalusugan, napilitan na silang (kompanya) magpa-work-from-home at ang iba ay p’wedeng mag stay on-site,” ani Itoy. Sa piniling mga magtrabaho sa bahay, wala umanong internet at electricity allowance nung una. Ibinigay na lang ito noong ipinatupad na ang general community quarantine (GCQ) sa Kamaynilaan.

Higit pa, sinalamin ng kaaba-abang kalagayan ng naka-stay-in na mga manggagawa sa Teleperformance-Cebu. Batay sa nag-viral na mga larawan sa social media noong Abril, makikitang ginawang tulugan ang mga bahagi ng opisina ng naturang kompanya na hindi papasa sa physical distancing at iba pang protocol kontra-Covid-19. Ayon sa BIEN, ito anila’y “subhuman” na kalagayan ng 116 manggagawa ng nasabing kompanya ng BPO ay hindi natatanging kaso. Sa mga ulat sa grupo, may mga manggagawa labas sa Teleperformance Cebu na nakakaranas din ng katulad na kalagayan.

Floating status

Unti-unti nang binuksan ang ekonomiya noong Hunyo. Kasabay ng panunumbalik ng regular na operasyon sa mga BPO ang mga kaso ng mga empleyado na may floating status at mas malala pa’y tinatanggal sa trabaho.

Sa isinagawang online na sarbey ng BIEN noong Mayo 19 hanggang Mayo 26, mayroong apat sa 10 manggagawa sa BPO ang nasa floating status. Kasama sa dahilan ng kanilang “temporaryong” pagkakatanggal sa trabaho ang hindi makapasok sa opisina bunsod ng kawalan ng transportasyon at mahigpit na pagpapatupad ng lockdown, o mga problema sa work-from-home tulad ng kawalan o mahinang internet connection, kakulangan sa kagamitan o dahil hindi talaga pumayag ang kanilang kompanya sa kaayusang work-from-home.

Ayon naman kay Donna, isang superbisor sa isang kilalang kompanya ng BPO sa Quezon City, ilang linggo lang matapos ng lockdown, itinutulak na ng kanilang manedsment ang forced leave sa mga empleyado kahit pa sa mga nag-work-from-home. Kalagitnaan ng Mayo, nag-isyu muli ang manedsment ng kautusan na magtanggal ng empleyado dahil hindi na raw kayang magpasahod ng kompanya sa dating bilang ng manpower nito.

Sa pinagtatrabahuan naman ni Itoy, may kategoryang “stay at home” o ang mga walang suweldo dahil hindi pa nais pumasok sa opisina ngunit nananatiling nakaempleyo sa kompanya.

Ipinanawagan ng BIEN sa mga kompanya ng BPO na itigil ang gawing floating ang status kanilang mga manggagawa habang tumatanggap ng mga bagong ahente. Kaakibat nito iginiit ng grupo ang pagbibigay ng additional paid leave ang mga empleyado at bigyan ng ayuda ang mga manggagawa sa BPO at sa iba pang industriya na nawalan ng trabaho.

Ayon sa International Labor Organization (ILO), halos kalahati ng mga manggagawa sa buong mundo ang nangangambang mawawalan ng trabaho o hanapbuhay dahil sa lockdown na sanhi ng pandemyang Covid-19.

Dito sa Pilipinas, hindi natin maipagkaila na malaki rin ang naging epekto sa ating mga manggagawa ng pandemyang Covid-19 na ito.

Matatandaan na simula noong Marso 2020, nagdeklara ang pamahalaan ng community quarantine sa Metro Manila, na ilang araw lang ay ginawang buong Luzon na. Ang quarantine na ito’y pinalawig hanggang Mayo 30.

Ang epekto nito’y hindi nakapagtrabaho ang mga manggagawa dahil ang kanilang mga kompanya’y napilitang bawasan ang araw ng kanilang trabaho o di kaya ay pansamantalang nagsara sanhi sa dineklarang lock-down ng gobyerno.

Tanong: Kung sakaling napilitang gawin ang kompanya na apat (4) na araw na lang ang dating anim (6) na araw na trabaho ng kanyang mga manggagawa dahil sa enhanced community quarantine na ito, ano ang epekto nito sa suweldo o sahod ng mga manggagawa?

Ang sinusunod na alituntunin rito mga kasama, ayon sa batas ng Pilipinas , ay ang prinsipyo ng “no work-no pay .”

Ibig sabihin, karapatan ng kompanya na ibawas sa sahod ng mga manggagawa ang mga araw kung kailan sila ay hindi pinagtrabaho.

Maliban na lamang kung may collective bargaining agreement (CBA) o di kaya’y may patakaran ang kompanya na makatatanggap pa rin ng sahod ang mga manggagawa dahil hindi naman nila ginusto ang hindi pagtatrabaho.

Paano kung sakaling sa halip na bawasan ang araw ng trabaho ng kanyang mga manggagawa, nag-desisyon ang kompanya na pansamantalang itigil ang operasyon nito at itutuloy na lang pagkatapos ng enhanced community quarantine?

Ganun pa rin ang sagot. “No work, no pay” pa rin ang susundin.

Ibig sabihin, maaari lang sumuweldo ang mga manggagawa sa panahong sila’y nagtatrabaho na dahil regular na ang operasyon ng kompanya.

Pero tulad ng dati, ito’y kung walang CBA o company policy ang kompanya na nagsasabing may karapatang sumahod ang mga manggagawa kahit hindi sila nagtrabaho.

Maaari ring gamitin ng isang manggagawa ang anumang leave credit na mayroon siya sa panahong hindi siya makapagtrabaho.

Ayon sa DOLE Advisory No. 4, Series of 2020, ang sinumang manggagawa na pinauwi ng kanyang kompanya dahil sa quarantine order dulot ng Covid-19 ay maaaring gumamit ng kanyang vacation o sick leave benefits batay sa patakaran ng kompanya o alinsunod sa CBA. Kung sakaling nagamit na niya lahat ng kanyang leave credits na nabanggit, maaari siyang ituring ng kompanya na naka-”leave without pay.”

Paano ngayon kung nagpasya ang kompanya na magpatupad ng flexible work arrangement sa kanyang mga manggagawa?

Ayon ulit sa isang DOLE Advisory, ay maaring mamili ang kompanya sa mga sumusunod:

1. Compressed Workweek – Babawasan ang anim (6) na araw na trabaho sa kompanya ngunit mananatili pa rin ang 48 na oras ng pagtratrabaho sa isang linggo. Ibig sabihin nito, maaring pagtrabahuin ang isang manggagawa ng hanggang 12 oras bawat araw ngunit 4 na araw na lamang ang kanyang trabaho.

2. Reduction of workdays – Babawasan ng araw ng trabaho sa loob ng isang linggo basta’t hindi ito lalagpas sa anim (6) na buwan.

3. Rotation of workers – Ang schedule ng pagtatrabaho ng mga manggagawa ay maaring hindi pagsasabayin kundi paiikutin ng kompanya.

4. Forced leave – Ang mga empleyado ay sapilitang mag-leave ng kung ilang araw na gamit ang kanilang leave credits kung meron man.

5. Broken-time Schedule – Hindi tuloy-tuloy ang oras ng trabaho ng mga manggagawa ngunit sinu-nod pa rin ang legal na maximum working hours sa isang araw.

6. Flexi-holiday schedule – Pumapayag ang manggagawa na ibahin ang skedyul ng kanyang mga holidays basta’t wala siyang mawawalang benepisyo sa kanilang kasunduan ng kompanya.

Pansamantala lamang ang flexible work. Upang mapairal ito, kailangan munang magkaroon ng konsultasyon sa bawat panig at dapat katanggap-tanggap sa bawat-isa sa kanila ang kasunduan.

Kailangan din nilang ipaalam sa nakakasakop na Regional Office ng Department of Labor and Employment (DOLE).

Sa lahat ng mga ito mga kasama, makikita natin na ang epekto ng community quarantine ng administrasyong Duterte ay ang paglaganap ng “flexibilization of labor.”

Nauuso na ngayon ang tinatawag nilang “new normal” bunga ng pandemic na ito.

Dahil sa Covid-19 pandemic, napipilitan ang mga kompanyang magsagawa ng mga pamamaraan para maging pleksible ang kanilang labor force at nang sa ganun, mapapanatili nila ang kanilang mga tubo.

Sa prosesong ito, hindi maiwasang maapakan at maisantabi ang batayang karapatan ng mga mang-gagawa.

Paano natin ito lalabanan, mga kasama?

Para mapanatili ang karapatan sa trabaho, karapatan sa tamang sahod, karapatan sa kalusugan, at karapatan laban sa Covid-19 virus, kailangan ng mga manggagawa ang ibayong pagkakaisa.

Ito ay makakamit lamang kung mas marami, mas malakas at mas matatag ang ating mga unyon.

Ano pa ang ating hinihintay? Paramihin, pala-kasin, at patatagin ang ating mga unyon!